Die Klever Strassenbahn

 

 

 

 

 

                

De titelfoto van het boek 'Die Strassenbahn in Kleve'.

Het toont twee tramstellen op de wisselplaats in de Emmericherstrasse tussen de cakaofabriek en de margarinefabriek op 3 oktober 1959. Motorwagens 12 en 14, beide onderweg met een KSW bijwagen, rijden op de lijn Rijnveer (Emmerich) - Kleve - Bedburg. Foto: Theo ten Haaf

 

 

 

Inleiding

 

In 2013 is er een prachtig boek verschenen over de Kleefse tram: "Die Strassenbahn in Kleve", geschreven door de Nederlander Evert Heusinkveld en de Duitser Ludger Kenning. Het is niet mijn bedoeling om hier een uittreksel van dit boek weer te geven, noch om alle materieelgegevens op te sommen.

Maar omdat de lijn naar Beek van de Kleefse tram tot in de Tweede Wereldoorlog 'raakte' aan de Nijmeegse lijn 2 én omdat veel streekgenoten de weg van Beek naar Kranenburg en Kleve heel goed kennen, om boodschappen te doen en te tanken, wil ik op deze pagina een impressie van deze tramlijn geven. Er zijn onderweg nog zeer veel herkenningspunten te vinden.

Nogmaals: wie meer wil weten, schaffe zich voor minder dan 25 Euro dit mooie boek met zeer veel foto's aan (ISBN gegevens onderaan deze pagina)..

 

 

 

 

                

Netkaartje samengesteld uit twee netkaartjes uit het boek "Die Strassenbahn in Kleve".

 

De aanleg en opheffing

 

- 1 oktober 1911 Kleve - Linker Rijnoever (veerstoep pontveer naar Emmerich)

Het lijngedeelte Kleve Kellen - Emmerich werd op 16 oktober 1960 opgeheven.

 

- 3 augustus 1912 Kleve - Kranenburg - Beek grens (Hotel de Musschenberg)

Het lijngedeelte Beek - Wyler grens, op 7 oktober 1944 door oorlogshandelingen gestaakt, werd na de oorlog niet meer hervat.

Het lijngedeelte Wyler grens - Kleve werd op 24 januari 1960 opgeheven.

 

- 13 juni 1920 Kleve - Weisses Tor

- 7 november 1920 Weisses Tor- Bedburg

De lijn Kleve Kellen - Bedburg werd op 31 maart 1962 opgeheven.

 

- 29 juli 1950 Kleve - Materborn (met rails van het opgebroken traject Wylerberg - Wyler grens).

De stadslijn Kleve Kellen - Materborn werd eveneens op 31 maart 1962 opgeheven.

 

Het Kleefse tram had een spoorbreedte van 1435 mm (normaalspoor), in tegenstelling tot de GTN die op 1067 mm (Kaapspoor) reed. Doorgaande trams waren daarom niet mogelijk.

Het tramnet had in zijn grootste omvang een lengte van bijna 32 km.

 

Voor een goed begrip: Na de oorlog zijn er een aantal grenscorrecties doorgevoerd, waardoor het traject Wylerberg - Wyler grens aanvankelijk Nederlands en later weer Duits is geworden. De Rijksstraatweg tussen Hotel De Musschenberg en de Wylerberg zijn echter tot op heden Nederlands gebleven.

 

 

 

Een beeldreis per tram van Beek naar Kleve

 

 

                

De (tegenwoordig Nederlandse) Rijksstraatweg in Beek met de tram naar Kleve ter hoogte van de huiige bushalte. Het eindpunt van de tramlijn lag bij Hotel De Musschenberg pal aan de grens; hier was ook een wagenhal gebouwd. Op dit deel van de Rijksstraatweg, dat rond 2008 geheel gerenoveerd is, liggen de tramrails nog steeds onder het asfalt. Datum niet bekend. Foto: Verz. Jirvis Verhoef.

 

 

 

 

                

De grensovergang Wyler op het punt waar de Oude Kleefsebaan uit Berg en Dal en de Hauptstrasse naar Kranenburg bij elkaar komen. Vanaf 25 januari 1960 reden hier de bussen, maar de rails en de bovenleiding van de tram zijn nog aanwezig. Foto: Hans van Engelen.

 

 

 

 

               

Hetzelfde punt, nu nog met de tram (mw 19), gezien in de richting van de grens op 3 oktober 1959. Foto: Theo ten Haaf..

 

 

 

 

                

De tram reed vanaf Wyler in de richting van Kranenburg aan de linker kant van de weg. Foto van mw 19 gemaakt op 3 oktober 1959 door Theo ten Haaf.

 

 

 

 

                

De tram met mw 12 komt hier op 4 oktober 1959 van Kranenburg en heeft de bocht naar rechts naar Wyler bereikt. Links de huizen voor de Duitse douanebeambten. Foto: Theo ten Haaf.

 

 

 

 

                

De weg van Kranenburg naar Wyler met mw 12 en bw 32 op 4 oktober 1959. Foto: Theo ten Haaf..

 

 

 

 

                

De tram met mw 14 en bw ? rijdt de kern van Kranenburg uit op weg naar Wyler. Het grote gebouw links op de achtergrond is nu een Mexikaans restaurant. Foto: Theo ten Haaf 4 juli 1959.

 

 

 

 

                

De tram met mw 12 en bw 32 in de kern van Kranenburg op 4 oktober 1959. Wie de situatie nu kent, kan zich nauwelijks voorstellen, dat er in die smalle straat ooit een tram gepast heeft. Foto: Theo ten Haaf.

 

 

 

 

                

Na het verlaten van Kranenburg in de richting van Kleve, stak de tram de weg over en bleef aan de rechter kant rijden. Op de foto rijden mw 16 en bw 35 op 28 mei 1955 in de richting van Kranenburg. Het tankstation bestaat nog steeds: het bevindt zich rechts na de rotonde van de rondweg, hoewel de pompen nu naast het gebouw staan. Foto: Eduard Bouwman.

 

 

 

 

                

Op de linker foto zien we vanaf het tankstation hoe de tram linksaf naar de spoorwegovergang rijdt; de tram zal de spoorweg met een trambrug kruisen. Beide foto's: Theo ten Haaf, 3 oktober 1959.

 

 

 

 

                

De situatie vanaf de (vroeger dubbelsporige) spoorbaan gezien: de tram kruist de trein met een brug, terwijl het wegverkeer op de achtergrond dat via een met spoorbomen beveiligde overweg moet doen. Het baanlichaam van de opritten naar de brug is nog steeds goed te zien; de trein is hier ook al weer een kwart eeuw verleden tijd, maar de spoorbaan is in een tweede leven in gebruik voor draisines. Foto: Dieter Waltking, mw 15 op 22 maart 1959.

 

 

 

 

                

De tram met mw 23 en bw 32 rijdt hier door het dorp Nütterden. Het Gasthof Vinck met de veranda bestaat nog steeds en we kennen allemaal de flitspaal iets verderop. Foto: Eduard Bouwman, 14 augustus 1954.

 

 

 

 

                

Een tramstel met mw 12 in de richting Wyler bereikt op 3 oktober 1959 het uitwijkspoor bij de halte Donnsbrüggen Kirche in Donnsbrüggen. Foto: Theo ten Haaf.

 

 

 

 

                

Een sfeervolle foto, genomen vanaf het monument voor de gevallenen van de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871 in de richting van de Tiergarten in Kleve, op 30-04-1957 door Theo ten Haaf.

 

 

 

 

                

De tram naar Wyler met mw 16 en bw 35 rijdt op 28 mei 1955 op 28 mei 1955 in de Kavarinerstrasse in Kleve. Links rijdt de concurrentie: dieselbus 4 van de GTN op de rechtstreekse buslijn 6 Nijmegen - Kleve, In de tijd vóór 20 november 1955, toen tramlijn 2 in Nijmegen nog reed, was het alternatief een reis met tramlijn 2 naar Beek, met een pendelbusje van Beek naar Wyler grens en vandaar met de tram naar Kleve....... Foto: Eduard Bouwman.

 

 

 

Wat is er bewaard?

 

Van het trammaterieel is niets bewaard gebleven; de laatste Klever motorwagen, Aufbauwagen 23, is via het trambedrijf van Duisburg in een trammuseum bij Hannover terechtgekomen, maar is daar uiteindelijk in 2002 gesloopt. De enige tastbare overblijfsels van de tram in Kleve zijn de dijklichamen van de opritten van de trambrug over de spoorbaan bij Kranenburg en de tramrails onder het asfalt in de Rijksstraatweg in Beek.

 

 

                                                     

"Tot ieders verrassing...."

Uit eigen waarneming weet ik dat iedere paar jaar de tramrails onder het asfalt zichtbaar werden, wanneer het asfalt weer voldoende afgesleten was. Dit kan voor de echte Beekse inwoners geen verrassing zijn geweest.

 

 

 

De Klever Strassenbahn in model

 

Het is goed mogelijk, dat er trammodellen naar Kleefse voorbeelden gemaakt zijn door trammodelbouwers in binnen- of buitenland, maar daarover is mij niets bekend. Vanuit de modelspoorindustrie zijn echter nooit modellen naar voorbeelden van de Klever Strassenbahn aangeboden.

Bij de Gemeente Tram Waelstede rijdt wel een Kleefse tram 'vrij naar de Klever Aufbauwagen nr 22'; het is een standaard Aufbauwagen van Hamann uit Frankfurt, die op eenvoudige wijze van enkele Kleefse kenmerken voorzien is.

 

 

 

 

                

Aufbauwagen 22 op de Hoffmannalle in Kleve in één van zijn gedaanten. De wagen is na de oorlog gebouwd met een standaard 'Aufbau' wagenbak op een bestaand onderstel van een verwoeste Kleefse motorwagen. De wagen heeft ook reclameborden op de zijkant van het dak gehad en grote reclamevlakken op de zijwanden. Er is later zelfs nog een lijnfilmkastje op gebouwd, terwijl Kleve nooit lijnnumers gekend heeft. Typisch waren de asymmetrisch geplaatste Coca Cola reclameborden bij de weerstandkasten op het dak. Foto: Eduard Bouwman, 28 mei 1955.

 

 

 

 

                

De Klever nr 22 in Waelstede met de KSW bijwagen 36. Foto: Rob Boeser.

 

 

 

Geraadpleegde literatuur

 

 

- Die Strassenbahn in Kleve

Heusinkveld en Kenning

Kenning 2012, ISBN 978-3-933613-97-4